W czasie II wojny światowej Józef i Wiktoria Ulmowie wraz z szóstką swoich dzieci mieszkali w odległej części wsi Markowa, niedaleko Łańcuta na Podkarpaciu. Prowadzili skromne, ale pełne pasji życie. Józef, utalentowany rolnik, specjalizował się w uprawie warzyw i owoców, pszczelarstwie oraz hodowli jedwabników. Jego zamiłowanie do fotografii dokumentowało codzienność, a zaangażowanie społeczne sprawiało więc, że był postacią cenioną w lokalnej społeczności. Wiktoria, prowadząc dom, opiekowała się dziećmi, tworząc ciepło rodzinnego ogniska. Ich dom stał samotnie, z dala od innych zabudowań.
Markowa, w której mieszkało około 20 żydowskich rodzin, była świadkiem tragedii rozgrywającej się w całym regionie. W 1942 roku niemal wszyscy Żydzi zostali wywiezieni do obozu zagłady w Bełżcu lub brutalnie zamordowani na miejscu. Ci, którym udało się uniknąć deportacji, uciekali w lasy i pola, budując prymitywne schrony w jarach i zaroślach. Józef Ulma nie pozostawał obojętny – pomógł jednej z rodzin w budowie kryjówki, ryzykując wszystko, co miał.
W tym mrocznym czasie kilku mieszkańców Markowej podjęło heroiczne wysiłki, by ratować swoich żydowskich sąsiadów. Dzięki odwadze tych rodzin wojenne piekło przeżyło kilkunastu Żydów. Ponadto postawa Ulmów na zawsze zapisała się jako symbol człowieczeństwa i odwagi w obliczu niewyobrażalnego zagrożenia.
- Bohaterska decyzja
Józef i Wiktoria Ulmowie ukrywali w swoim domu ośmioro Żydów z rodzin Szall i Goldman, mimo grożącej za to kary śmierci. - Tragiczny finał
24 marca 1944 roku niemieccy żandarmi, po donosie, zamordowali Józefa, Wiktorię (będącą w zaawansowanej ciąży) oraz ich sześcioro dzieci. - Narodowy Dzień Pamięci
Data ich śmierci, 24 marca, została ustanowiona Narodowym Dniem Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. - Beatyfikacja
10 września 2023 roku cała rodzina Ulmów została beatyfikowana przez Kościół katolicki, co jest unikatowym wydarzeniem, gdyż po raz pierwszy beatyfikowano całą rodzinę jednocześnie. - Muzeum w Markowej
W 2016 roku w Markowej otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, upamiętniające ich heroizm oraz innych Polaków niosących pomoc Żydom. - Pasja Józefa Ulmy
Józef był zapalonym fotografem; jego zdjęcia dokumentujące życie rodzinne i codzienność wsi stanowią zatem cenne świadectwo tamtych czasów. - Wiktoria Ulma
Wiktoria, oprócz opieki nad domem i dziećmi, angażowała się w działalność amatorskiego teatru wiejskiego, co świadczy więc o jej aktywności społecznej. - Odznaczenie „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”
W 1995 roku Józef i Wiktoria Ulmowie zostali pośmiertnie uhonorowani tym tytułem przez Instytut Yad Vashem za ratowanie Żydów podczas Holokaustu. - Edukacja i działalność społeczna
Józef Ulma był nie tylko rolnikiem, ale także działaczem społecznym, członkiem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej oraz Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. - Pamięć w literaturze i sztuce
Podsumowując, historia rodziny Ulmów stała się inspiracją dla wielu publikacji, filmów i spektakli teatralnych, upamiętniających ich bohaterską postawę.
