Forum Romanum, czyli dosłownie „rynek rzymski” lub Forum Magnum, było sercem starożytnego Rzymu – najstarszym placem miasta, usytuowanym u stóp Kapitolu i Palatynu. W czasach republiki stanowiło centrum polityczne, społeczne i handlowe. Jego świetność zaczęła blaknąć dopiero wraz z budową Forum Augusta i całego kompleksu forów cesarskich, które przejęły rolę nowego centrum życia miasta.
W VIII wieku p.n.e. teren przyszłego Forum był bagnisty i niezdatny do użytku. Dopiero w VII wieku p.n.e., dzięki melioracji i budowie kanału odwadniającego – słynnej Cloaca Maxima, ziemia ta zyskała nowe możliwości. To właśnie wtedy Rzymianie zaczęli dostrzegać potencjał tego miejsca, przekształcając je w przestrzeń, która przez wieki tętniła życiem i stała się symbolem potęgi republiki.
Pierwsze monumentalne budowle na Forum Romanum zaczęły powstawać za panowania Tarkwiniusza Pysznego. W czasach Tuliusza Hostiliusza wzniesiono Kurię, pierwotnie nazwaną Kurią Hostiliusza, którą później przebudował i przeniósł Juliusz Cezar. W tym samym okresie pojawiły się pierwsze zalążki Komicjum – miejsca zgromadzeń ludowych, które przez kolejne stulecia było wielokrotnie przebudowywane.
Jeszcze wcześniej, za rządów Numy Pompiliusza, powstała Regia – siedziba najwyższego kapłana. Chociaż tradycja łączy jej budowę z tym okresem, bardziej precyzyjne dane archeologiczne sugerują, że powstała dopiero w V wieku p.n.e.
Jedną z pierwszych historycznie potwierdzonych budowli na forum jest świątynia Saturna (Aerarium Saturni lub Aerarium Populi Romani). Wzniesiona na imponującym podium, zajmowała prostokątny teren o wymiarach 20 na 40 metrów, stając się jednym z symboli potęgi Rzymu.
- Forum Romanum to najstarsze forum w Rzymie
Forum Romanum było sercem starożytnego Rzymu, zarówno pod względem politycznym, jak i społecznym. Powstało już w VI wieku p.n.e., co czyni je najstarszym z forów w mieście. Znajdowały się tam ważne budynki rządowe, świątynie oraz miejsca zgromadzeń.W czasach republiki Forum Romanum było miejscem, gdzie senatorzy debatowali, kupcy prowadzili interesy, a obywatele spotykali się, aby omawiać sprawy publiczne. Było to także centrum ceremonii religijnych i triumfów wojskowych.
- Miejsce największych procesów w historii Rzymu
Na Forum Romanum odbywały się najsłynniejsze procesy sądowe w starożytności, w tym te związane z korupcją czy zdradą stanu. Przykładem może być proces Katyliny, oskarżonego o spisek przeciwko Republice Rzymskiej.Trybunały na Forum były otwarte dla publiczności, co nadawało procesom wymiar widowiska, a emocje towarzyszące takim wydarzeniom przyciągały tłumy mieszkańców Rzymu.
- Łuk triumfalny Tytusa upamiętnia zdobycie Jerozolimy
Łuk Tytusa, jeden z najlepiej zachowanych zabytków na Forum, został wzniesiony na cześć zwycięstwa Rzymian w wojnie żydowskiej. Reliepy przedstawiają m.in. rzymskich żołnierzy niosących łupy ze Świątyni Jerozolimskiej, takie jak Menora.Łuk był także inspiracją dla wielu późniejszych budowli triumfalnych, takich jak Łuk Triumfalny w Paryżu.
- Świątynia Westy i jej wieczne ognie
Na Forum znajdowała się Świątynia Westy, w której Westalki pilnowały wiecznego ognia, symbolizującego wieczność Rzymu. Wierzenia głosiły, że jego zgaśnięcie zwiastuje katastrofę dla miasta.Westalki miały wyjątkowy status społeczny i cieszyły się dużymi przywilejami, ale jednocześnie musiały przestrzegać surowych zasad, takich jak utrzymanie dziewictwa przez 30 lat służby.
- Pierwszy brukowany plac w Rzymie
Forum Romanum było jednym z pierwszych miejsc w Rzymie, które wybrukowano. Podczas prac archeologicznych odkryto warstwy bazaltu, które wskazują, że nawierzchnia była kilkukrotnie odnawiana na przestrzeni wieków.
Bruk umożliwiał lepsze poruszanie się pieszych i wozów, co było kluczowe dla funkcjonowania centrum tak wielkiego imperium. - Tablica Praw Dwunastu Tablic była wystawiona publicznie
Na Forum znajdowała się kopia Praw Dwunastu Tablic – pierwszego spisanego prawa Rzymu, które powstało w V wieku p.n.e. Umieszczenie tablic na widoku publicznym zapewniało obywatelom dostęp do przepisów, co ograniczało nadużycia władzy.To jedno z pierwszych świadectw dążenia do przejrzystości prawnej w historii ludzkości.
- Kolumna Fokasa – ostatni zabytek dodany na Forum
Kolumna Fokasa została wzniesiona w 608 roku n.e. na cześć cesarza bizantyjskiego Fokasa. Jest to ostatni monumentalny dodatek do Forum, który wskazuje na upadek dawnej świetności tego miejsca.Ciekawostką jest to, że kolumna była w rzeczywistości recyklingiem wcześniejszej budowli, co odzwierciedla trudności finansowe późnego imperium.
- Forum było niegdyś bagnem
Zanim powstało Forum Romanum, teren ten był bagnisty. Dopiero osuszenie obszaru za pomocą systemu kanałów – Cloaca Maxima – umożliwiło budowę.
Cloaca Maxima, pierwotnie system melioracyjny, przetrwała tysiąclecia i częściowo funkcjonuje do dziś, co świadczy o wyjątkowych umiejętnościach inżynierskich Rzymian. - Forum Romanum było inspiracją dla renesansowych twórców
Ruiny Forum przyciągały artystów i architektów renesansu, takich jak Michał Anioł czy Leon Battista Alberti, którzy czerpali inspirację z klasycznej architektury rzymskiej.Wpływ Forum można zauważyć w wielu budowlach renesansowych, gdzie ponownie odkryto harmonię, proporcje i symetrię starożytnego Rzymu.
- Najważniejsze drogi Rzymu zbiegały się na Forum
Via Sacra, główna arteria Forum, prowadziła przez serce miasta, łącząc je z Kapitolem i Koloseum. Tędy przechodziły procesje triumfalne i ważne uroczystości państwowe.Dzięki strategicznemu położeniu Forum było łatwo dostępne dla mieszkańców, co dodatkowo wzmacniało jego centralną rolę.
- Forum Romanum w średniowieczu stało się pastwiskiem
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Forum Romanum popadło w ruinę i przez wieki było wykorzystywane jako pastwisko dla bydła, stąd nazwa „Campo Vaccino” (Pole Krowie).Dopiero w XVIII i XIX wieku rozpoczęto intensywne wykopaliska, które przywróciły światu wiele z jego dawnej świetności.
- Miejsce koronacji Juliusza Cezara na dyktatora
To na Forum Juliusza Cezara ogłoszono dyktatorem na czas nieokreślony, co było jednym z kluczowych momentów w historii Republiki Rzymskiej. Jego zabójstwo wkrótce potem zmieniło bieg historii imperium. - Legenda o ciele Romulusa
Według legend, ciało Romulusa, założyciela Rzymu, miało zostać pochowane na Forum Romanum w miejscu zwanym Lapis Niger, czyli „Czarny Kamień”. Archeolodzy odkryli tam starożytne inskrypcje, które są jednymi z najstarszych w Rzymie. - Forum Romanum było ozdobione setkami posągów
W czasach świetności Forum było pełne posągów honorujących bogów, cesarzy i bohaterów wojennych. Niestety, większość z nich została zniszczona lub przetopiona w średniowieczu. - Bazylika Maksencjusza – największy budynek Forum
Bazylika Maksencjusza i Konstantyna była największą konstrukcją na Forum Romanum. Jej ogromne łuki i sklepienia inspirowały późniejszych architektów, w tym twórców bazyliki św. Piotra w Watykanie.