Farmacja, czyli nauka o lekach, to interdyscyplinarna dziedzina obejmująca badania nad lekami syntetycznymi, biologicznymi, naturalnymi oraz składnikami stosowanymi w kosmetykach i żywności. To także kierunek studiów na uczelniach wyższych, przygotowujący specjalistów do pracy w obszarze ochrony zdrowia, nauki i przemysłu.
W Polsce farmacja jest wykładana na wydziałach farmaceutycznych uczelni medycznych jako jednolite studia magisterskie trwające 5,5 roku. Absolwenci zdobywają wszechstronną wiedzę z zakresu nauk farmaceutycznych, medycznych, biologicznych, chemicznych i społecznych, co umożliwia im pracę w różnych sektorach związanych z lekami, zdrowiem i technologiami medycznymi.
- Pierwsze apteki powstały w średniowieczu
Najstarsza znana apteka działała w Bagdadzie już w VIII wieku. Były to miejsca, w których specjaliści przygotowywali leki na podstawie tradycyjnych receptur, często opartych na ziołach.W Europie apteki zaczęły pojawiać się w XII wieku, a najsłynniejsza z nich, apteka w Dubrowniku, działa nieprzerwanie od 1317 roku i jest uznawana za najstarszą wciąż działającą aptekę na świecie.
- Penicylina została odkryta przez przypadek
W 1928 roku Alexander Fleming zauważył, że pleśń Penicillium notatum potrafi niszczyć bakterie. Było to rewolucyjne odkrycie, które doprowadziło do stworzenia pierwszego antybiotyku.Ciekawostką jest, że masowa produkcja penicyliny rozpoczęła się dopiero podczas II wojny światowej, co pomogło uratować miliony żołnierzy i cywilów z infekcji.
- Tabletka aspiryny istnieje od ponad 120 lat
Aspiryna została opatentowana przez firmę Bayer w 1899 roku i do dziś jest jednym z najczęściej stosowanych leków na świecie. Zawiera kwas acetylosalicylowy, który jest pochodną naturalnej substancji występującej w korze wierzby.Ciekawostką jest, że aspiryna jest stosowana nie tylko jako środek przeciwbólowy, ale także w małych dawkach jako lek zapobiegający zawałom serca i udarom.
- Niektóre leki odkryto dzięki zwierzętom
Substancje aktywne używane w lekach, takie jak leki przeciwzakrzepowe, były inspirowane badaniami nad naturą. Na przykład hirudyna, substancja stosowana w leczeniu zakrzepów, została odkryta w ślinie pijawki lekarskiej.Podobnie jad węży i pająków jest badany jako potencjalne źródło nowych leków przeciwbólowych i przeciwzakrzepowych.
- Pierwsze szczepionki były tworzone z żywych wirusów
Szczepionka przeciw ospie prawdziwej, opracowana przez Edwarda Jennera w 1796 roku, była przygotowana z wirusa krowianki. Zastosowanie osłabionych patogenów stało się podstawą współczesnej immunologii.Dzięki szczepieniom ospa prawdziwa została całkowicie wyeliminowana w 1980 roku, co było jednym z największych sukcesów w historii medycyny.
- Leki przeciwnowotworowe są tworzone z roślin
Niektóre popularne leki onkologiczne, takie jak winblastyna i winkrystyna, są pozyskiwane z rośliny barwinka różowego. Inne, jak paklitaksel, są produkowane z kory cisu.Rośliny odgrywają kluczową rolę w farmacji, a badacze nieustannie szukają nowych substancji w naturze, które mogą pomóc w walce z rakiem.
- Współczesne leki są coraz bardziej spersonalizowane
Medycyna precyzyjna, oparta na analizie genetycznej pacjenta, pozwala dobierać leki, które są najbardziej skuteczne dla konkretnej osoby. Na przykład w leczeniu raka stosuje się inhibitory kinaz dostosowane do mutacji genetycznych danego nowotworu. - Placebo działa, nawet gdy pacjent wie, że to placebo
Badania pokazują, że świadomość, iż lek nie zawiera substancji aktywnych, nie zawsze zmniejsza jego skuteczność. Efekt placebo jest dowodem na ogromny wpływ psychiki na proces leczenia. - Tabletki doustne to najpopularniejsza forma leków
Tabletki stanowią ponad 50% wszystkich sprzedawanych leków na świecie. Są łatwe w przechowywaniu, dawkowaniu i mają długi okres trwałości.Jednak rozwijane są także nowoczesne formy leków, takie jak plastry transdermalne czy inhalatory, które zwiększają skuteczność leczenia i komfort pacjenta.
- Przeciętny czas opracowania nowego leku wynosi 10–15 lat
Proces opracowywania leku od wstępnych badań laboratoryjnych do jego wprowadzenia na rynek jest niezwykle czasochłonny i kosztowny. Średni koszt wynosi około 2,6 miliarda dolarów. - Czystość leków w starożytności była kwestionowana
W czasach starożytnych nie istniały standardy produkcji leków, przez co dawki były często nieprzewidywalne. Dopiero w XIX wieku wprowadzono ścisłe regulacje farmaceutyczne. - Niektóre leki były pierwotnie stosowane w innych celach
Na przykład sildenafil, znany dziś jako Viagra, był pierwotnie testowany jako lek na nadciśnienie i choroby serca, zanim odkryto jego nieoczekiwane działanie. - Insulina zrewolucjonizowała leczenie cukrzycy
Przed wynalezieniem insuliny w 1921 roku cukrzyca typu 1 była wyrokiem śmierci. Obecnie insulina ratuje życie milionom ludzi na całym świecie. - Antybiotyki nie działają na wirusy
Chociaż antybiotyki są powszechnie stosowane, wielu ludzi wciąż błędnie wierzy, że mogą one leczyć infekcje wirusowe, takie jak przeziębienie czy grypa. - Pierwsze tabletki antykoncepcyjne wprowadziły rewolucję społeczną
W 1960 roku wprowadzono pierwsze doustne środki antykoncepcyjne, co miało ogromny wpływ na życie kobiet, pozwalając im planować rodzicielstwo. - Paracetamol jest jednym z najczęściej używanych leków na świecie
Chociaż jest skuteczny w leczeniu bólu i gorączki, jego przedawkowanie może być śmiertelne, ponieważ uszkadza wątrobę. - Leki przeciwdepresyjne zmieniły życie milionów ludzi
Wprowadzenie leków takich jak fluoksetyna (Prozac) zrewolucjonizowało leczenie depresji, poprawiając jakość życia wielu pacjentów. - Niektóre leki powstają z bakterii
Na przykład streptomycyna, stosowana w leczeniu gruźlicy, jest produktem ubocznym bakterii z rodzaju Streptomyces. - Kapsułki są często wypełnione żelatyną pochodzenia zwierzęcego
Istnieją jednak wersje wegańskie, które są wytwarzane z celulozy roślinnej. - Witamina C była pierwszym suplementem diety
Syntetyczna witamina C została opracowana w 1933 roku i była przełomem w leczeniu szkorbutu.
